Fouten maken mag

Tijdens onze intervisiedag aan het begin van het jaar werd ons gevraagd een werkgerelateerde succeservaring te delen. Als introductie op haar succeservaring vertelt een van mijn collega’s dat op haar rapport in de kleuterklas stond dat het belangrijk was om te onthouden dat fouten maken mag en in haar geval zelfs moest. Voordat ze bij ons als orthopedagoog kwam werken, heeft ze op een school met hoogbegaafdheidsonderwijs gewerkt. Hier had ze een jongen die helemaal gefrustreerd was, omdat hij niet wist waar de Marianentrog lag. Nadat ze hem gevraagd had waar hij mee bezig was, moest ze toegeven dat ze zelf helemaal niet wist wat de Marianentrog was en dus ook niet wist waar het lag. Samen hebben ze de atlas erbij gepakt en opgezocht waar de Marianentrog lag. De jongen had aan het eind van deze les een belangrijke les geleerd; de wereld vergaat niet als je toegeeft dat je iets niet weet of nog niet kunt en de oplossing is altijd binnen handbereik. Vervolgens triggerde deze succeservaring een herinnering bij een van de andere collega’s. Ze vertelt dat ze in de kleuterklas blijkbaar nog niet zo goed kon knippen. Haar juf kwam immers een keer langs het tafelgroepje gelopen waar zij en haar vriendinnetje bezig waren cirkels te knippen en hield de perfect geknipte cirkel van haar vriendinnetje omhoog met de uitspraak: ‘kijk jongens, zo moet het’. Eerder had ze al afkeurend naar de cirkel van mijn collega gekeken.

Vaak doen en zeggen we een hele hoop zonder stil te staan bij het effect dat het (in)direct heeft op het gedrag en gevoel van een kind (of andere volwassenen!). Wees gerust, mijn collega verzekerde ons meteen dat ze inmiddels prima kan knippen en geen trauma heeft overgehouden aan de opmerking van haar juf. Maar kinderen die hier gevoelig voor zijn, zullen na zo’n opmerking eerder geneigd zijn te denken: ‘zie je wel dat ik het niet kan’, en: ‘de volgende keer lukt het vast ook niet’. Zij onthouden kritiek of een boodschap met een negatieve lading vaak veel beter dan een compliment. Na een opmerking zoals hierboven, zullen deze kinderen vaker uitdagingen uit de weg gaan uit angst dat ze het niet kunnen en daardoor fouten maken (en daar vervolgens weer een opmerking over krijgen). Daarbij zal het gevoel van ‘ik moet het goed doen’ versterken.

Uiteindelijk zal dit een soort vicieuze cirkel creëren, waarbij kinderen niet meer in zichzelf geloven en denken dat alles wat zij doen voortkomt uit een vaststaande, onveranderbare set eigenschappen. Fouten zullen zij op zichzelf betrekken, terwijl ze successen toeschrijven aan de omgeving. Deze zogeheten “fixed mindset” zal kinderen belemmeren in hun ontwikkeling. Immers, iets nieuws of ingewikkelds oefenen heeft geen zin, want je hebt er geen aanleg voor.

Dit is het punt waarop de uitspraak ‘fouten maken mag’ om de hoek komt kijken. Alleen van fouten kun je leren en verder komen. Ga er zelf ook vanuit dat kinderen alles kunnen leren en spreek deze verwachtingen uit. Geef complimentjes voor iets wat wel gelukt is en benoem dat de volgende keer een nieuwe kans is om het nog beter te doen. Hierbij helpt het als we ons compliment kunnen uitbreiden van bijvoorbeeld ‘goed gedaan’ naar ‘wat heb je daar hard voor gewerkt’. Je kunt een compliment specificeren door iets zeggen over de persoon, de taak of het proces. Met name complimenten tijdens het proces, wanneer iets moeilijk wordt of een kind dreigt vast te lopen, hebben veel effect. Vier ieder succesmoment, ook al is het maar een kleine stap in de goede richting. Het is niet het einde van de wereld als je iets nog niet weet of iets niet direct lukt. En door dat toe te geven, kunnen anderen je verder helpen.

Uiteraard hoeft niet iedereen overal goed in te zijn, maar als we allemaal een beetje denken zoals Pippi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan’.

Meggie de Groot

Orthopedagoog